Postmodernizm nedir ve özellikleri nelerdir? Postmodernizm akımı ne zaman, nerede ve nasıl ortaya çıkmıştır? İşte, Postmodernizm özellikleri ve dünyanın en ünlü Postmodernizm temsilcileri:
İçindekiler
Postmodernizm Nedir?
“Post” eki sonra anlamında gelmektedir. Postmodernizm ise basit anlamda modernizmden sonra, modernizmden devam eden veya daha derin olarak modernizmden kaynaklanan sorunların aşılmaya çalışılması anlamına gelmektedir. 20. yüzyılın ikinci yarısında etkili olmaya başlayan postmodernizm; mimari, resim, felsefe, edebiyat gibi alanlarda modernitenin sorgulandığı bir akımdır.
Literatürde bu kavram için çok farklı tanımlamalar mevcut olmasına rağmen (toplumsal, sanatsal, eleştirisel vb.) çevrelerin fikir birliğine vardığı kesin bir görüş bulunmamaktadır. Bu durum postmodernizme karmaşık anlamlar yüklemiş ve kavram belirsiz bir hal almıştır. Araştırmalarımıza göre postmodernizmin en sade ve öz tanımı; Dilek Doltaş tarafından 2003 yılında yazılan “Postmodernizm ve Eleştirisi Tartışmalar/Uygulamalar” eserinde ifade edildiği gibidir:
“Postmodernizm:1970’lerden başlayarak bugüne kadar Batı modernizminin ve onunla ilgili Aydınlanma ve hümanizm projelerinin politik güç ve çıkar amacına hizmet eden normlarını sorgulayan, onun düşünce yapısını çözen, çelişkilerine, çarpık ve kendine dönük norm ve yaklaşımlarına ışık tutan en önemli eleştiri yöntemidir. (s.190)”
Dilek Doltaş, Postmodernizm ve Eleştirisi Tartışmalar/Uygulamalar, 2003
Not: Postmodernizmin mimarideki karşılığını öğrenmek için Postmodern Mimari hakkındaki yazımızı okuyabilirsiniz.
‘Postmodernizm nedir ve özellikleri nelerdir’ sorusunu cevaplamadan önce, 18. ve 19. yüzyıllarda hakim olan bir fikir ve sanat akımı olan modernizmi incelemek gerekir. Modernizm, Latince “modernus” kelimesinden gelen, yeni ve güncel anlamındaki “modern” kavramı üzerine geliştirilmiş olan bir akımdır.
Not: Modernizm ile ilgili olarak daha fazla bilgiye sahip olmak için ‘Modernizm Nedir? Modernizm Akımı ve Özellikleri‘ başlıklı yazımızı okumanızı tavsiye ederiz.
Postmodernizm Akımı Neden ve Nasıl Ortaya Çıkmıştır?
Postmodernizm kelimesine ilk olarak modernizmin etkisinin zayıflamaya başladığı 1940’lı yıllarda rastlamaktayız. İkinci Dünya Savaşı ile beraber 1950’li yıllarda edebiyat alanındaki eleştirilerde kullanılmaya başlanan postmodernizm terimi, 1960’ların mimari eserleri üzerindeki etkisi ile daha da popüler hale gelmiştir. Ancak literatüre geçmesi, İngiliz tarihçi Arnold Joseph Toynbee’nin postmodernizm kelimesini 1974 yılında eserinde kullanması ile olmuştur. Arnold Joseph Toynbee, batının İkinci Dünya Savaşı sonrası dönemini “postmodern” olarak tanımlamaktadır.
Postmodernizm genel olarak, modernizmin zaman içerisinde evrilmesiyle ortaya çıkan ve kitleleri rahatsız eden problemlere karşı şekillenmiştir. Modernizmin yarattığı sorunlara eleştirisel bakış açısıyla yaklaşmayı esas alan postmodern akım bir dönem etkisini sürdürmüştür. Modernizmin son zamanlarında ortaya çıkan bu problemler kısaca şunlardır;
- Modernizmin temelinde yer alan hümanizm etrafında şekillenen, ekonomik ve siyasi modeller sorgulanmaya başlamıştır,
- Küreselleşme ve tüketim toplumu olma yönünde hızlı bir değişim başlamıştır,
- İnsan hakları ve demokrasi kavramına bakış açısı oldukça büyük yara almıştır,
- Teknolojik gelişim ve büyüyen sanayi, kapitalist sistemin çarklarında insanları ezmeye başlamıştır,
- Gelişen ekonomiler güç savaşlarını beraberinde getirmiştir. Ekonomiler silah üretimine ağırlık vermiş ve nükleer silahlanma ile sonuçlanan bir süreç yaşanmıştır,
- Kontrolsüz sanayileşme sonucu insanlar kendi elleri ile doğaya zarar vermeye başlamış ve bu doğal yaşamı negatif olarak etkilemiştir,
- Kapitalist sermaye insanları tekdüze sisteme iterek, bir nevi modern kölelik sistemine yol açmıştır,
- Bireysel özgürlükler zarar görmüş ve insanlar kalabalıklar içinde yalnızlaşmıştır,
- Tüm bu gerçekler ışığında insanlar güvensizlik ve kimlik problemleri yaşamaya başlamıştır.
Yukarıdaki temel problemlerin ve büyük yıkımlara sebep olan İkinci Dünya Savaş’ının etkisiyle, artık insanlar yeni arayışlar içerisine girmiştir. Mevcut sistem sorgulanmaya başlamış ve insan odaklı(!) olarak ifade edilen modernizmin fazlasıyla akılcı yaklaşımına olan karşıtlık hızla yayılmıştır. Cezayir Bağımsızlık Savaşı ve 1968 Paris olayları postmodernizme hız kazandıran diğer tarihsel olaylar arasında yer almaktadır.
Fransa’nın 1827 yıllarında başlayan Cezayir işgal süreci, 1 Kasım 1954 tarihinde halkın ayaklanma bildirgesi ile başka bir boyuta taşınmıştır. Cezayir Fransa’nın tüm baskılarına karşın, 1 Temmuz 1962 tarihinde bağımsızlığını ilan etmiştir. 1964 Eylül’ünde Berkeley Üniversitesi’nde yapılan Vietnam Savaşı karşıtı protestolar ve 1968 Fransa öğrenci ayaklanmaları ise sürecin devamı niteliğindedir. Tüm bu konjonktürel siyasi etkilerin, postmodernizm akımın ortaya çıkmasında yapı taşları olduğunu ifade edebiliriz.
Postmodernizm Özellikleri Nelerdir?
Postmodernizm özellikleri ana maddeler halinde şu şekilde sıralanabilir;
- Postmodernizm; rasyonalizm, kapitalizm, pozitivizm, liberalizm gibi tüm kavramların karşısındadır,
- Modernizm ve yarattığı değerlere karşı sorgulayıcıdır,
- Eklektizm hakimdir. Sentez yerini parçalanmaya bırakır ve bu parçalar bütünleştirilemez; ancak birbirine iliştirilebilir,
- Genel geçer evrensel bütünlük yerine her türlü çoğulculuk tercih edilir,
- Milli ve evrensel kültür anlayışı reddedilir,
- Bütün otoritelere ve kuralcılığa karşı bir görüş vardır. Tek bir gerçek ve anlam vardır kavramı yerine çoklu gerçek ve anlamlar üzerinde durulur,
- Genel olarak toplumun her alanındaki kural ve düzenlere karşı, bozucu ve reddedici bir tavır hakimdir,
- Geleneksel kavramlar ve bakış açıları sorgulanarak, ironik bir tavır ve alaycılık sergilenir,
- Zıt kutuplar bir arada kullanılır; geçmiş – şimdi, geleneksel – modern, sağ – sol vb.
- Din kavramına karşı daha olumlu bir tavır sergilenir,
- Aşırı görecelik hakimdir,
- Gerçekliğin yerine imgeler tercih edilir,
- Doğru ve yanlış zıtlığına karşı, her şey doğrudur veya her şey yanlıştır bakış açısı vardır,
- Geçmişin sahip olduğu kendi gerçekleri ile birlikte yaşatılması istenir,
- Geçmiş ile güncel arasındaki bağları koparmamak esastır,
- Postmodernizm; tarih, hukuk, edebiyat, biyoloji, coğrafya, güzel sanatlar, tıp, siyaset, felsefe ve mimari gibi çok farklı alanlarda etkisini hissettirmiştir.
Postmodernizm Temsilcileri
Postmodernizmin hakim olduğu dönemde, sanatçıların genel olarak modernizmin getirdiği kısıtlayıcı ve kuralcı bakış açısından sıyrılmaya çalıştığı görülmektedir. Bu dönem ile birlikte daha çok sezgi, duygu, yaratıcılık, fantezi ve hayal gücüne sahip eserler ortaya çıkmıştır. Postmodernizmin gelişiminde büyük pay genellikle Fransızlara verilse de postmodernizme ilham kaynağı olanların Alman filozofları olduğu düşünülmektedir. Özellikle, “İlerleme yalnızca modern bir düşüncedir, fakat yanlış bir düşüncedir.” diyen Nietzsche, Heidegger ve Soren Kierkegaard gibi filozoflar, postmodernizm felsefesinin ortaya çıkmasına büyük katkı sağlamışlardır.
Yukarıda da belirttiğimiz gibi birçok farklı alanda karşımıza çıkmakta olan postmodenizmin bir çok önemli temsilcileri bulunmaktadır. Sizler için seçtiğimiz bazı önemli postmodernizm temsilcileri şunlardır:
* Ressam: Robert Rauschenberg (1925 – 2008)
* Ressam: Gerhard Richter (1932 – )
* Ressam: Chris Ofili (1968 – )
* Yazar: Umberto Eco (1932 – 2016)
* Yazar: Italo Calvino (1923 – 1985)
* Yazar: Paul Auster (1947 – )
* Yazar: Salman Rushdie (1947 – )
* Şair: Allen Ginsberg (1926 – 1997)
* Şair: Paul Hoover (1946 – )
* Şair: Susan Howe (1937 – )
* Mimar: Michael Graves (1934 – 2015)
(Dönemin En Önemli Postmodern Bina İkonu)
* Mimar: James Stirling (1926 – 1992)
* Mimar: Robert Venturi (1925 – 2018)
Türkiye’de Postmodernizm Akımı
Postmodernizm akımının öne çıkmaya başladığı yıllar Türkiye açısından oldukça çalkantılı bir döneme denk gelmiştir. Türkiye, İkinci Dünya Savaşı’na katılmamış olsa bile 1960, 1971, 1980 yıllarında ülkede yaşanan darbeler, dışa kapalı olan ülkenin fikri ve ticari üretim anlamında en zor dönemleri arasında yer almaktadır. 1980 sonrası ekonomik olarak yavaş yavaş dışa açılmaya başlayan Türkiye’de genel anlamda bir farklılaşma süreci başlamıştır.
Öncelikle 1990 yılları itibarıyla batıya kapıların açılması sonucunda, var olan yabancı eserlerin çevrilmesi ve yurt dışı ziyaretleri ile batıyı tanıyabilme şansı doğmuştur. Bu vesile ile ilerleyen dönemlerde modernizm ve postmodernizm kavramlarının Türkiye’deki anlaşılma süreci daha sağlıklı bir hal almıştır.
Ülkemizde, özellikle mimari ve edebiyat alanında postmodern olarak adlandırılabilecek bazı çalışmalar bulunmaktadır. Orhan Pamuk, Oğuz Atay, Pınar Kür, Yusuf Atılgan, Adalet Ağaoğlu gibi ünlü yazarların bazı eserleri bu kategoride yer almaktadır. Ayrıca ekonomik gelişmeler paralelinde ortaya çıkan alışveriş merkezleri ve gökdelenler ile ülkemizde çeşitli postmodern ve modern mimari örnekleri görmek mümkündür.
Bu yazımızda, ‘Postmodernizm nedir ve özellikleri nelerdir‘ sorusunu kısaca cevaplamaya çalıştık. 19. ve 20. yüzyılın iki önemli akımı hakkında daha fazla bilgi almak için ‘postmodernizm ve modernizm arasındaki farklar‘ yazımızı ve ‘modernizm akımı ve özellikleri‘ yazımızı inceleyebilirsiniz. Ayrıca, postmodernizmin mimari üzerindeki etkisini daha iyi anlamak için ‘postmodern mimari‘ hakkındaki yazımızı okumayı unutmayın!
